آموزش ویرایشگر vi در لینوکس + دستورات کاربردی و نکات مهم

آموزش ویرایشگر vi در لینوکس یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که هر کاربر یا مدیر سیستم لینوکسی باید با آن آشنا باشد. ویرایشگر vi به عنوان یک ابزار قدرتمند و پیش‌فرض در اکثر توزیع‌های لینوکس، امکانات گسترده‌ای برای ویرایش و مدیریت فایل‌های متنی فراهم می‌کند. اگرچه محیط این ویرایشگر در نگاه اول ممکن است پیچیده به نظر برسد، اما با یادگیری اصول و دستورات پایه، کار با آن بسیار ساده و کاربردی خواهد بود. در این مقاله، به آموزش ویرایشگر vi در لینوکس می‌پردازیم و تمامی نکات و دستورات لازم برای استفاده حرفه‌ای از این ابزار را به صورت گام‌به‌گام بررسی خواهیم کرد.

آموزش ویرایشگر vi در لینوکس

ویرایشگر vi یکی از قدیمی‌ترین و پراستفاده‌ترین ویرایشگرهای متنی در دنیای لینوکس است. این ویرایشگر به دلیل سادگی، سرعت و در دسترس بودن روی اکثر توزیع‌های لینوکسی، به ابزاری ضروری برای مدیران سیستم و کاربران حرفه‌ای تبدیل شده است. بسیاری از کارهای مدیریتی و برنامه‌نویسی در لینوکس بدون آشنایی با vi دشوار خواهد بود، زیرا این ابزار تقریباً همیشه در محیط‌های سروری و حتی در مواقعی که هیچ ویرایشگر گرافیکی در دسترس نیست، قابل استفاده است.

آموزش ویرایشگر vi در لینوکس به شما کمک می‌کند تا بتوانید فایل‌های پیکربندی، اسکریپت‌ها و سایر فایل‌های متنی را به سرعت و با دقت ویرایش کنید. محیط vi در ابتدا ممکن است کمی گیج‌کننده به نظر برسد، چرا که دارای حالت‌های مختلف و دستورات خاصی برای ویرایش، ذخیره و خروج از فایل است. اما با یادگیری اصول اولیه و تمرین با دستورات رایج، به‌سرعت می‌توانید به یک کاربر حرفه‌ای vi تبدیل شوید.

در این مقاله قصد داریم به صورت گام‌به‌گام به آموزش ویرایشگر vi در لینوکس بپردازیم. ابتدا با نحوه باز کردن و خروج از vi آشنا می‌شوید و سپس با مهم‌ترین دستورات و حالت‌های این ویرایشگر آشنا خواهید شد. همچنین نکات و ترفندهایی برای افزایش سرعت و کارایی در کار با vi ارائه می‌دهیم تا بتوانید به راحتی نیازهای خود را برطرف کنید.

تفاوت ویرایشگر vi و nano

ویرایشگرهای متنی vi و nano دو ابزار رایج در محیط‌های لینوکس و یونیکس هستند که هرکدام رویکرد متفاوتی نسبت به ویرایش فایل‌ها دارند. vi یکی از قدیمی‌ترین ویرایشگرهای متن است که بر پایه حالت‌ها (Modes) کار می‌کند؛ یعنی کاربر باید بین حالت فرمان (Command Mode) و حالت درج (Insert Mode) جابه‌جا شود. این طراحی اگرچه برای کاربران تازه‌کار کمی گیج‌کننده است، اما برای کاربران حرفه‌ای به دلیل سرعت و انعطاف بالا محبوبیت دارد.

در مقابل، nano یک ویرایشگر ساده و کاربرپسند است که محیطی شبیه به ویرایشگرهای گرافیکی ارائه می‌دهد. کاربران بدون نیاز به جابه‌جایی بین حالت‌های مختلف، می‌توانند به‌راحتی متن را تایپ یا ویرایش کنند. کلیدهای راهنما در پایین صفحه نیز کمک می‌کند تا حتی کاربران ناآشنا به محیط ترمینال بتوانند از آن استفاده کنند، بدون نیاز به حفظ دستورهای خاص.

به‌طور کلی، vi برای کاربرانی مناسب است که با محیط لینوکس آشنایی دارند و به دنبال سرعت و قدرت بیشتر در ویرایش فایل‌های متنی هستند، در حالی که nano برای کاربران مبتدی یا کسانی که به ویرایش سریع و آسان نیاز دارند گزینه‌ی بهتری است. هر دو ابزار به‌طور گسترده در سیستم‌های لینوکسی استفاده می‌شوند و بسته به نیاز، می‌توانند مکمل خوبی برای یکدیگر باشند.

جدول مقایسه vi و nano

شروع کار کردن با vi

با وارد نمودن دستور زیر میتوانید یک فایل را ایجاد کرده و به محیط ویرایش فایل ایجاد شده مراجعه کنید:

vi filename

مثل:

vi famaserver.txt

در مثال بالا ما فایلی با نام famaserver ساخته ایم و به محیط ویرایش آن وارد میشویم.

نکته: دقت کنید اگر در دایرکتوری که هستید مثلا در دایرکتوری اصلی یا شاخه اصلی / فایلی با نام famaserver داشته باشیم آن فایل را برای ویرایش باز میکند ولی اگر فایلی وجود نداشته باشد فایل جدید را ایجاد میکند.

نتیجه دستور بالا:

آموزش ویرایشگر vi در لینوکس

در زیر مکان نما، در ابتدای هر خط کاراکتر “~” را مشاهده خواهید کرد. این کاراکتر نشان دهنده خط استفاده نشده است. اگر خطی با کاراکتر کاراکتر “~” شروع نشود و نوشته ای هم نداشته و خالی باشد، نشان دهنده این است که در آن خط از space ، tab و یا سایر کاراکترهای غیر قابل مشاهده استفاده شده است.

تا اینجا توانسته اید با این ویرایشگر فایلی را باز کنید. اما قبل از انجام هر اقدامی به توضیح مفاهیم جزئی ولی مهم زیر میپردازیم.

مد یا حالات اجرایی ویرایشگر vi در لینوکس

هنگام کار با این ویرایشگر با دو مد زیر روبرو خواهید شد:

مد Command یا مد دستوری: این مد شما را قادر خواهد کرد تا کارهای مدریتی مثل ذخیره فایل، اجرای دستورات، جابجا نمودن نشانگر، cut و paste کردن خطوط و کلمات و جستجو و جایگذاری را انجام دهید.

در مد Command هرچه که تایپ کنید بعنوان دستور تفسیر خواهد شد.

مد Insert یا مد درج: این مد شما را قادر خواهد کرد تا متنی را در فایل درج نمایید. هرچیزی که در این مد تایپ شود، بعنوان ورودی تلقی شده و در فایل درج میشود.

vi به صورت پیش فرض در مد دستوری یا Command باز میشود و برای وارد کردن متن در فایل باید وارد مد Insert شوید.

برای وارد شدن به مد Insert باید کلید i را فشار دهید. زمانی که در مد Insert هستید مطابق شکل زیر عبارت Insert در پایین صفحه نمایش داده میشود. برای خروج از مد Insert و ورود به مد Command باید کلید ESC را فشار دهید.

زمان حضور در مود insert با فشردن کلید i:

ویرایشگر vi لینوکس

در تصویر بالا در حالت تایپ یا همان Insert می باشید.

 نکته: اگر نمیدانید که در کدام مد هستید کلید ESC را دوبار فشار دهید با این کار در مد Command خواهید بود. برای درک تفاوت دو مد یا حالت مذکور بهتر است فایلی را با vi باز کنید سپس شروع به تایپ چند کاراکتر نمایید و سپس به مد Command وارد شوید.

خارج شدن از vi

برای خروج از vi از دستور q: استفاده میشود.

به طوری که ابتدا کلید ESC را زده و پس از ورود به مد Command عبارت q: را تایپ کنید.

در صورتی که تغییراتی در فایل ایجاد کرده اید ولی می خواهید بدون درج تغییرات از فایل خارج شوید دستور !q: را وارد نمایید.

خروج از ویرایشگر

ویرایشگر vi لینوکس

با دستور w: میتوانید تغییرات اعمال شده را ذخیره نمایید.

میتوانید فرمان ذخیره را با فرمان خروج ترکیب نموده و از دستور wq: برای ذخیره و خروج از ویرایشگر استفاده نمایید.

 بعد از زدن دستورات خروج و ذخیره کلید اینتر را فشار دهید.

در نظر داشته باشید می توانید به جای دستور wq: برای ذخیره سازی و خروج؛ از دستور ZZ استفاده نمایید. ( باید از Z بزرگ استفاده شود. )

برای ذخیره فایل با نامی دیگر ، می توانید پس از وارد کردن دستور w: نام فایل جدید را وارد کنید به مانند زیر

w famaserver2.txt

حرکت در داخل ویرایشگر vi در لینوکس

برای اینکه بتوانید داخل فایل خود در بخش های مختلف حرکت کنید باید در مد Command باشید یعنی کلید ESC را دوبار فشار دهید.

در زیر تعدادی از دستورات برای حرکت در داخل یک فایل آورده شده است.

• دستور k        نشانگر را از خط فعلی که نشانگر آنجا قرار دارد یک خط به بالا میبرد.
• دستور j       نشانگر را از خط فعلی که نشانگر آنجا قرار دارد یک خط به پایین میبرد.
• دستور h      نشانگر را موقعیت فعلی به اندازه یک کاراکتر به سمت چپ میبرد.
• دستور l       نشانگر را از موقعیت فعلی به اندازه یک کاراکتر به سمت چپ میبرد.

به دو نکته مهم زیر توجه نمایید:

• Vi به بزرگ و کوچک بودن حروف حساس هست. هنگام وارد کردن دستورات به بزرگ بودن حروف دقت نمایید.
• اکثر دستورات در vi این قابلیت را دارند که مشخص نمایید دستور مورد نظر چند بار اجرا شود.

بعنوان مثال دستور ۲j نشانگر را از مکان فعلی آن دو خط پایین تر میبرد.

روشهای دیگر برای حرکت در داخل فایل در vi

بخاطر داشته باشید که برای استفاده از دستورات باید در مد Command یا همان اجرایی باشید.

از دستورات زیر نیز برای حرکت در داخل فایل میتوانید استفاده نمایید.

• دستور | یا ۰      نشانگر را به ابتدای خط میبرد.
  
• دستور $            نشانگر را به انتهای خط میبرد.
• دستور w           نشانگر را به کلمه بعدی میبرد.
• دستور b           نشانگر را به کلمه قبلی میبرد.
• دستور (            نشانگر را به ابتدای جمله جاری میبرد.توجه داشته باشید که جملات با کاراکتر نقطه از هم جدا میشوند.
• دستور )            نشانگر را به ابتدای جمله بعدی میبرد.
• دستور }            نشانگر را به یک پاراگراف قبل میبرد.
• دستور {            نشانگر را به پاراگراف بعدی میبرد.
• دستور |n          نشانگر را به کاراکتر n ام از ابتدای خط، در خط جاری میبرد.
• دستور ۱G         نشانگر را به اولین خط فایل میبرد.
• دستور G           نشانگر را به آخرین خط فایل میبرد.
• دستور nG         نشانگر را به nامین  خط فایل میبرد.
• دستور n:          نشانگر را به nامین  خط فایل میبرد. بعد از نوشتن این دستور باید اینتر را بزنید.
  
• دستور H           نشانگر را به اولین خط صفحه جاری مبرد.
• دستور nH        نشانگر را به خط n ام از بالای صفحه میبرد.
• دستور M         حرکت به وسط صفحه.
• دستور L          حرکت به پایین صفحه.
• دستور nL        نشانگر را به خط n ام از پایین صفحه میبرد.
• دستور E          نشانگر را به کاراکتر قبل از کاراکتر space بعدی میبرد.
• دستور fc         این دستور نشانگر را به کاراکتر c بعدی در خط جاری میبرد. بجای کاراکتر c میتوانید هر کاراکتری بنویسید.
• دستور Fc       این دستور نشانگر را به کاراکتر c قبلی در خط جاری میبرد. بجای کاراکتر c میتوانید هر کاراکتری بنویسید.

ویرایش فایل در vi

برای ویرایش فایل باید در مد Insert باشید. برای رفتن به مد Insert روشهای مختلفی وجود دارد.

• دستور i       متن را قبل از محل فعلی نشانگر وارد میکند.
• دستور I       متن را در ابتدای خط جاری درج میکند.
• دستور a      متن را بعد از مکان فعلی نشانگر وارد میکند.
• دستور A     متن را در انتهای خط جاری درج میکند.
• دستور o     زیر نشانگر خط جدیدی برای درج متن ایجاد میکند.
• دستور O     بالای نشانگر خط جدیدی برای درج متن ایجاد میکند.

دستورات کنترلی ویرایشگر vi در لینوکس

دستورات مفید زیر را با کلید کنترل میتوانید استفاده نمایید:

• CTRL+d     نشانگر را به اندازه نصف صفحه پایین میبرد.
• CTRL+f      نشانگر را به اندازه یک صفحه کامل پایین میبرد.
• CTRL+u     نشانگر را به اندازه نصف صفحه بطرف بالا میبرد.
• CTRL+b      نشانگر را به اندازه یک صفحه کامل به بالا میبرد.
• CTRL+e      صفحه را یک خط بالا میبرد.
• CTRL+y      صفحه را یک خط پایین میبرد.
• CTRL+u      صفحه را به اندازه نصف صفحه به بالا جابجا میکند.
• CTRL+d      صفحه را به اندازه نصف صفحه به پایین جابجا میکند.

کاراکترهای حذف در vi

دستورات زیر برای حذف خط ها و کلمات در فایل باز شده مورد استفاده قرار میگیرند

• دستور x       کاراکتر زیر مکان نما را حذف میکند.
• دستور X       کاراکتر قبل از مکان نما را حذف میکند.
• دستور dw     از مکان فعلی مکان نما تا کلمه بعد را حذف میکند.
• دستور ^d      از مکان فعلی مکان نما تا ابتدای خط  را حذف میکند.
• دستور $d      از مکان فعلی مکان نما تا انتهای خط  را حذف میکند.
• دستور D       از مکان فعلی مکان نما تا انتهای خط  جاری را حذف میکند.
• دستور dd     خطی را که مکان نما در آنجا قرار دارد را حذف میکند.

همانطور که در بالا اشاره کردیم میتوانید تعداد دفعات اجرای فرمانها را نیز مشخص نمایید.

مثلا دستور ۲x دو کاراکتر را از زیر مکان نما حذف میکند. و دستور ۲dd دو خط از محل فعلی مکان نما را حذف میکند.

دستورات copy و paste

شما میتوانید کلمات یا خطوطی را از مکانی کپی کرده و در محلی دیگر paste نمایید. نمونه ای از این دستورات:

• دستور yy     خط جاری را کپی میکند.
• دستور p       متن کپی شده را در مکان بعد از مکان نما پیست میکند.
• دستور P      متن کپی شده را قبل از مکان نما میچسباند.

دستورات پیشرفته ویرایشگر vi در لینوکس

دستورات پیشرفته ای در vi وجود دارند که کار ویرایش را ساده تر میکنند و اجازه استفاده موثر از vi را میدهند.

• دستور J        خط جاری را با خط بعدی به هم میچسباند. اگر عددی به دستور اضافه شود به تعداد آن عدد خط ها را به هم وصل میکند.
  
• دستور u        نقش undo ر بازی میکند.
• دستور ^G      اگر کلید کنترل را همزمان با کلید G بزنید، نام فایل جاری و وضعیت آن را نمایش میدهد.
• دستور ~        تغییر بزرگ یا کوچک بودن کاراکتر زیر مکان نما.
• دستور <<       خط جاری را به اندازه یک واحد به سمت راست شیفت میدهد.
• دستور >>      خط جاری را به اندازه یک واحد به سمت چپ شیفت میدهد.
• دستور f:        نمایش موقعیت شما در فایل برحسب % و نمایش نام فایل .

عبارت filename بعد از دستور f:    نام فایل را به filename تغییر میدهد.

عبارت filename بعد از دستور w:    فایل را در فایلی بنام  filename مینویسد.

عبارت filename بعد از دستور e:    فایل دیگری با نام  filename باز میکند.

عبارت direname بعد از دستور cd:  دایرکتوری جاری را به دایرکتوری نوشته شده تغییر میدهد.

• دستور # e:     برای جابجایی بین دو فایل باز شده.
• دستور n:        اگر چند فایل را با vi باز کرده اید با هربار زدن n: به فایل بعدی هدایت میشوید.
• دستور p:        اگر چند فایل را با vi باز کرده اید با هربار زدن p: به فایل قبلی هدایت میشوید.
• دستور N:        همان کار دستور p: را انجام میدهد.
• دستور r:         اگر بعد از نوشتن این دستور نام فایل دیگری را که با vi باز کرده اید را بنویسید محتویات آن فایل را بعد از مکان نما درج میکند.
• دستور nr:       اگر بعد از این دستور نام فایلی را بدهید آن فایل را خوانده و بعد از خط n ام در فایل درج میکند.

دستورات تغییر در ویرایشگر vi

• دستور cc     محتویات خط جاری را پاک کرده و شما را در مد درج قرار میدهد.
• دستور r       کاراکتر زیر مکان نما را با کاراکتر وارد شده بعد از دستور r جایگزین میکند و شما را در مد دستوری قرار میدهد.
• دستور R       با زدن این دستور و کاراکتر مورد نظر بعد از آن، میتوانید از کاراکتر زیر مکان نما شروع کرده و هر کاراکتری را که بخواهید با کاراکتر وارد شده جایگزین نمایید.  برای توقف عمل جایگذاری باید کلید ESC را فشار دهید.
• دستور S       خط جاری را پاک کرده و با متن تایپ شده جایگزین میکند سپس شما را در مد درج قرا میدهد.

دستورات جستجوی کلمه و کاراکتر در ویرایشگر vi

در ویرایشگر vi به ۲ شکل می توانید جسجتو کنید. جستجو یک رشته ، جستجو یک کاراکتر

برای جستجوی رشته از دو دستور / و ? استفاده میشود. هنگامی که دستورات فوق را تایپ میکنید در پایین صفحه ظاهر میشوند و در ادامه باید رشته مورد نظر را وارد نمایید.

تفاوت دو دستور فوق در جهت جستجو هست. دستور / جستجو را از محل مکان نما رو به جلو یا بطرف پایین فایل انجام میدهد. و دستور  ? رو به عقب یا بالای فایل جستجو میکند.

دستورات n و N جستجوهای قبلی را تکرار میکنند. فرض کنید با دستور / کلمه ای را جستجو کرده اید. بعد از اولین نتیجه هر بار کلید n را فشار دهید جستجو را در جهت جستجوی دستور / ادامه خواهد داد و اگر دستور N را وارد نمایید جستجو را در خلاف جهت جستجوی دستور / ادامه خواهد داد.

برخی کاراکترها مفهوم خاصی هنگام استفاده از دستورات جستجو دارند. و بعد از عبارت مورد نظر نوشته میشوند و بعنوان بخشی از عبارت مورد جستجو تلقی میشوند.

• کاراکتر ^   جستجو را در ابتدای خط انجام دهد. این کاراکتر باید قبل از عبارت مورد جستجو قرار گیرد.
• کاراکتر .    اگر عبارتی را بعد کاراکتر . بنویسید هر کلمه ای که دارای آن عبارت باشد را  برای شما نمایش خواهد داد.
• کاراکتر *   بعد از دستور جستجو عبارت مورد جستجو را نوشته و سپس کاراکتر * را بنویسید هر کلمه ای که حداقل یک کاراکتر از عبارت نوشته شده قبل از * را داشته باشد بعنوان نتیجه جستجو ارائه خواهد داد.
• کاراکتر $    به جستجوی عبارت نوشته شده در انتهای خط میپردازد. این کاراکتر را در انتهای عبارت مورد جستجو می نویسند.

دستورات set در ویرایشگر vi در لینوکس

با این دستورات میتوانید ظاهر صفحه vi را تغییر بدهید.

برای استفاده از این دستور باید در مد دستوری بوده و بعد از تایپ دستور set: یکی از آپشن های زیر را بنویسید:

• nu         در سمت چپ در ابتدای هر خط شماره خط آن را مینویسد.
• ic          هنگام جستجو به بزرگی یا کوچک بودن حروف اهمیتی نمیدهد.
• ro         فایل را تبدیل به فایل فقط خواندنی میکند.
• term    نوع ترمینال را چاپ میکند.
  
• bf        کاراکترهای کنترلی را از ورودی نادیده میگیرد.

اجرای دستورات لینوکس در داخل vi

ویرایشگر vi دارای این قابلیت است که بتوانید از داخل آن دستورات لینوکس را اجرا نمایید. برای این کار باید در مد دستوری عبارت!: را نوشته و سپس دستور مورد نظر را بنویسید.

برای مثال وقتی میخواهید فایل را با نام مورد نظر خود ذخیره نمایید با زدن دستور ls بعد از عبارت !: میتوانید که آیا فایلی با نام مورد نظر موجود هست یا خیر.

نتیجه دستور ls در صفحه به شما نمایش داده خواهد شد. برای خارج شدن از نتیجه دستور زده شده و برگشتن به محیط vi میتوانید کلیدی دلخواه از کیبورد را فشار دهید.

به عنوان مثال برای خروج از دستور top باید کلید q را فشار دهید با فشار دادن کلید های دیگر قادر به خروج نخواهید بود.

 جمع بندی

در این مقاله سعی کردیم به صورت کامل و گام‌به‌گام به آموزش ویرایشگر vi در لینوکس بپردازیم و تمامی نکات، دستورات و ترفندهای کاربردی این ویرایشگر قدرتمند را معرفی کنیم. همانطور که مشاهده کردید، vi یکی از ابزارهای پیش‌فرض و بسیار مهم در سیستم‌عامل‌های لینوکسی و یونیکسی است که با یادگیری آن می‌توانید به راحتی انواع فایل‌های متنی را ویرایش و مدیریت کنید. هرچند محیط vi در ابتدا ممکن است کمی چالش‌برانگیز به نظر برسد، اما با تمرین و آشنایی با دستورات اصلی، می‌توانید بهره‌وری خود را در کار با لینوکس افزایش دهید.

توصیه می‌کنیم برای تسلط بیشتر روی ویرایشگر vi، دستورات و حالت‌های مختلف آن را به صورت عملی تمرین کنید و در پروژه‌های واقعی به کار ببرید. همچنین اگر به دنبال امکانات بیشتر و پیشرفته‌تر هستید، می‌توانید ویرایشگر vim را نیز امتحان کنید که نسخه تکامل‌یافته vi محسوب می‌شود. امیدواریم این راهنما برای شما مفید بوده باشد و بتوانید از آموزش ویرایشگر vi در لینوکس بهترین استفاده را ببرید. اگر سوال یا تجربه‌ای در این زمینه دارید، خوشحال می‌شویم در بخش دیدگاه‌ها با ما به اشتراک بگذارید.